Człowiek patrzący na świat i ludzi
przez pryzmat piękna i wrażliwości własnej duszy.

MIROSŁAW MĄKA (01.07.1957 – 14.11.2020)

Etnolog, artysta, znawca kultury Tatr i Podhala, działacz opozycyjny, antykwariusz, badacz kultury Indian Keczua, taternik, alpinista, andynista, podróżnik. Był ekspertem w zakresie starych druków, książek, grafik, malarstwa, w tym kultury ludowej.

STUDIA

W wykształcenia artysta plastyk i etnolog. Ukończył Liceum Sztuk Plastycznych w Krakowie. Jego praca dyplomowa u prof. Stanisława Rodzińskiego dotycząca przydrożnych kapliczek w Małopolsce uzyskała wyróżnienie i ocenę bardzo dobrą. Studiował na Wydziale Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych
u doc. Adama Wodnickiego oraz na Wydziale Filozoficzno-Historycznym (kierunek Etnografia Słowian) na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Praktyki naukowe odbywał w Muzeum Etnograficznym w Krakowie pod kierunkiem dyr. Edwarda Waligóry, gdzie m.in. współorganizował ogólnopolską wystawę rzemiosła i sztuki ludowej „Rolnik i jego praca w twórczości ludowej”. Prowadził prace terenowe m.in. nad materiałami dotyczącymi starych kapliczek na terenie Krakowa. W tym czasie wiele publikował w „Zeszytach Naukowych UJ”.

W 1986 r. został wytypowany do studiów doktoranckich, a zaraz potem otrzymał roczne stypendium naukowe na Uniwersytecie Sorbona w Paryżu, w École Pratique des Hautes Études, pod kierunkiem prof. Ludwika Stommy (zajęcia w grupach Claude Levi-Straussa i Margaret Mead).

W latach 1998-99 studiował „Zarządzanie przedsiębiorstwem” na UJ w ramach studiów podyplomowych.

Obecnie miał otwarty przewód doktorski i zgromadzone materiały do dysertacji doktorskiej.

FASCYNACJE

Jak sam pisał początki jego zainteresowań etnograficznych wiążą się z mocno utrwalonym w dzieciństwie obrazem wsi gorczańskiej, gdzie we wczesnych latach 60. XX wieku spędzał po kilka miesięcy w roku, mieszkając na plebanii swojego dalekiego wujka – proboszcza w Lubomierzu:

„Była to wówczas wieś izolowana, bez mostów i utwardzonej drogi, bez prądu i współczesnych środków przekazu informacji. Życie codzienne w każdym szczególe modelowane było spuścizną tradycji, z wolna podlegając wpływom cywilizacyjnym okresu powojennego. Silna integracja z dziećmi góralskimi (m.in. używanie gwary) oraz długotrwałe bytowanie w otoczeniu wiejskim powodowały „rozdwojenie tożsamości“ i trudności adaptacyjne po powrocie do Krakowa. Okres ten – istotny w psychice wieku dziecięcego – pozostawił trwały ślad w postaci zainteresowań oraz preferencji emocjonalnych, które w latach późniejszych ukierunkowały świadome wybory kierunków kształcenia, już na etapie edukacji w Liceum Sztuk Plastycznych w Krakowie potem zaś w Katedrze Etnografii Słowian UJ.”

Czynnikiem mocno sprzyjającym zainteresowaniom krajoznawczo-etnograficznym było intensywne uprawianie turystyki górskiej od najmłodszych lat, dające częsty kontakt z obszarami górskimi i umożliwiające włączanie własnych doświadczeń w zasób wiedzy czerpanej z literatury. Z czasem uprawianie turystyki poszerzyło się na taternictwo i alpinizm sportowy, co przełożyło się na pogłębienie zainteresowań zarówno etnografią Podtatrza, jak i krajów alpejskich.

ANTYKWARIUSZ

Był wybitnym znawcą starych druków, książek, grafik, malarstwa, w tym kultury ludowej. Przez krótki okres czasu prowadził swój antykwariat Silva Rerum przy ul. Stolarskiej w Krakowie. W latach 1983-86 współorganizował cztery ogólnopolskie aukcje bibliofilskie, w ramach pracy w Uczelnianym Kole Miłośników Książki przy UJ. Do Stale współpracował z największymi antykwariatami w Polsce, gdzie m.in. był proszony o eksperckie opisy książek i grafik na wielkie międzynarodowe aukcje antykwaryczne.

PRACE WYSOKOŚCIOWE i PROJEKTOWE

W roku 1988 przerwał studia doktoranckie i założył prywatną firmę robót wysokościowych. Następnie pracował jako dyrektor oddziału śląskiego firmy projektowej „Eurostyl”, gdzie projektował wnętrza.

IPN

W latach 2001-2002 był pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, w początkowym okresie tworzenia się tej instytucji. Odchodząc, przekazał do biblioteki IPN-u duży zbiór książek i dokumentów archiwalnych z własnych zbiorów.

BADANIA W MAŁOPOLSCE

Był wielkim znawcą kultury Małopolski, a szczególnie Tatr i Podhala. Posiadał ogromne doświadczenia z badań terenowych z zakresu sztuki i rzemiosła ludowego, architektury drewnianej, folkloru i wierzeń ludowych
z terenów Beskidów, Podhala, Orawy i Spisza, oraz pogranicza polsko-białoruskiego.

Jest autorem wielu artykułów i dwóch książek z zakresu antropologii sztuki. W roku 2014 Fundacja im. Marszałka Marka Nawary wydała jego książkę pt. „Najstarsza fotografia górali tatrzańskich”, która była przełomową
w badaniach nad historią fotografii tatrzańskiej i wnosiła nieznane dotąd fakty do biografii wielkiego Krakowianina, Walerego Rzewuskiego. Publikacja stała się sensacją w środowisku historyków Zakopanego
i Podhala, gdyż nie tylko ustaliła i pokazała najstarszą fotografię wykonaną na Podhalu (1859), lecz także udowodniła, że jest na niej najdawniejszy wizerunek legendarnego Sabały, a także - z dużym prawdopodobieństwem – pierwszy portret zakopiańskiego proboszcza Józefa Stolarczyka. Opracowanie uznano za trwały wkład do spuścizny kulturowej Podtatrza.

Rok później w/w Fundacja zrealizowała projekt badawczy z „Mecenatu Małopolski”, którego celem było rozpoznanie i opracowanie nieznanej dotąd i nigdy szerzej nie podjętej problematyki motywów górskich, pejzaży i zabytków Małopolski, malowanych jako motywy drugoplanowe w tle dawnych obrazów religijnych. Mirosław Mąka przebadał wtedy ponad 1000 obrazów w kościołach, kaplicach, klasztorach i muzeach Małopolski. Powstała obszerna dokumentacja fotograficzna, a najciekawsze ustalenia o istotnym znaczeniu dla historii sztuki naszego regionu, zawarto w wydanej przez Fundację, bogato ilustrowanej książce pt. „Pejzaże drugiego planu oraz ukryte treści w malarstwie sakralnym Małopolski”, która zyskała niezwykle pochlebne recenzje historyków sztuki
i kultury, w tym m.in. prof. dr hab. Franciszka Ziejki, dr hab. Bogusława Krasnowolskiego i dr hab. Jerzego
M. Roszkowskiego.

Obie wymienione publikacje były prezentowane kilkakrotnie na promocjach publicznych, w recenzjach prasowych (m.in. „”Tygodnik Podhalański”, „Tatry”, „Prace Pienińskie”, „Magazyn Turystyki Górskiej n.p.m.”), oraz w audycjach radiowych i telewizyjnych („Radio Kraków”, „Niezależna Telewizja Internetowa Program7”). „Najstarsza fotografia górali tatrzańskich” jest dzisiaj prezentowana na wystawie stałej w Muzeum Fotografii
w Krakowie.

BADANIA W PERU

Od 2008 r. Mirosław Mąka prowadził badania etnograficzne w Peru, łącząc je z podróżniczym poznawaniem kraju i działalnością alpinistyczną w północnych Andach Peruwiańskich (Cordillera Blanca). Wybitny znawca kultury Indian Quechua, zwłaszcza mitologii, religijności ludowej, oraz problematyki synkretyzmu religijnego
i kulturowego. Wraz z amerykanistką Elżbietą Jodłowską prowadził zaawansowany projekt badawczy nad zagadnieniami antropologii ośrodka kultu religijnego w Huaráz w departamencie Ancash.

Jest współautorem (z Elżbietą Jodłowską) książki pt. „Pishtaco. Fenomen symbolizacji traumy kulturowej
w społecznościach andyjskich”, wydanej w 2016 (wydawnictwo Nomos) oraz artykułów naukowych w „Pracach Etnograficznych UJ” (w 2015 i 2016), w „Estudios Latinoamericanos” (2016) i „Indigenie” (2016).

Opublikował wiele artykułów w magazynie alpinistycznym „Góry” dotyczących wspinaczek i trekingów w Andach.

Był działaczem Instytutu Kultury Latynoamerykańskiej w Krakowie oraz członkiem Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykanistycznych oraz Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

GÓRY, GÓRY, GÓRY WYSOKIE

Góry były dla niego niezwykle ważne. Zaczął się wspinać w roku 1975 w Skałkach Podkrakowskich oraz w Tatrach. W Tatrach latem i zimą przeszedł ok. 250 dróg  klasycznych. Wspinał się w Alpach Zachodnich (m.in. na Grand Capucin, Igłach Chamonix, Mont Blanc, Matterhornie, Lyskamie, Breithornie i Strahlhornie) oraz na trudnych drogach w Dolomitach ( m.in. był zimą na Marmoladzie) i w Alpach Julijskich (m.in. zimą na Triglavie).

W Andach Peruwiańskich wszedł na szczyty: Nevado Huascaran Sur (6768), Nevado Alpamayo (5947), Nevado Pisco (5 752), Nevado Diablo Mudo, Nevado Coropuna 6425 (nową drogą, pierwsze Polskie wejście), Nevado Tocllaraju (6032), i na Artesonraju (6025). Brał tu udział także w trekkingach  w rzadko odwiedzanych rejonach górskich Polski jak i Peru (Cordillera Blanca, Cordillera Huayhuash, Cordillera Raura).

Przeszedł ok. 60% wszystkich znakowanych szlaków górskich w Polsce oraz liczne trasy na Słowacji, w Austrii, Szwajcarii, Chorwacji i we Włoszech.

Jest autorem wielu reportaży górskich publikowanych w miesięczniku „Góry". Nakręcił także kilka amatorskich filmów górskich.

DZIAŁALNOŚĆ OPOZYCYJNA

Od 1981 r. Mirosław Mąka uczestniczył w niezależnym ruchu wydawniczym (Wydawnictwo „W”) – był składaczem książek oraz autorem projektów okładek książek podziemnych. Jedna z nich była prezentowana na wystawie w British Library w Londynie w 1984 r. i jest reprodukowana w katalogu tej wystawy.

Mirek kolportował ulotki „Solidarności” w środkach komunikacji miejskiej i na terenie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Brał udział w demonstracjach w Krakowie i Nowej Hucie w 1982 r. i w latach następnych.
W listopadzie 1981 r. uczestniczył w wielodniowym strajku okupacyjnym w Collegium Novum UJ. W dniach bezpośrednio po 13 grudnia 1981 r. brał udział (wraz z Witoldem Stańczykiem) w ewakuacji magazynu nielegalnie wydrukowanych książek, transportując wielkie i ciężkie ładunki w plecaku i torbach, poruszając się pieszo
i tramwajami po ulicach Krakowa, silnie patrolowanych przez ZOMO.

Dwukrotnie od 1983 do 1986 r. był kurierem do Paryża, przemycając maszynopisy książek dla Piotra Jeglińskiego, szefa emigracyjnego wydawnictwa Editions Spotkania. Przesyłki te ukrywał wśród lin i sprzętu alpinistycznego
w czasie wyjazdów na obozy wspinaczkowe w Alpach Francuskich.

SIEĆ SOLIDARNOŚCI

Był członkiem założycielem Stowarzyszenia Sieć Solidarności.

Został uhonorowany medalem „Dziękujemy za wolność” (2017).